دوران باستان
ایران از دوران باستان یکی از مراکز اصلی استخراج و استفاده از سنگ‌های ساختمانی بوده است. تمدن‌های قدیمی مانند ایلامی‌ها، هخامنشیان، ساسانیان و سلوکیان از سنگ برای ساخت معابد، کاخ‌ها، پل‌ها و کتیبه‌ها استفاده می‌کردند.
- دوران هخامنشی: سنگ‌های آهکی، مرمر و گرانیت در بناهایی مانند تخت جمشید و پاسارگاد استفاده شدند.
- دوران ساسانی: استفاده از سنگ در کاخ‌هایی مانند طاق کسری و کاخ بیشاپور دیده می‌شود.
- دوران اسلامی: در دوره‌های صفوی و قاجار، استفاده از سنگ‌های تراورتن و مرمر در کاخ‌ها و اماکن مذهبی رونق گرفت.
دوران معاصر (قبل از انقلاب صنعتی ایران)
تا اوایل قرن ۲۰، استخراج سنگ بیشتر به‌صورت دستی و سنتی انجام می‌شد. از تیشه، قلم و پتک برای جدا کردن سنگ از کوه استفاده می‌شد و برش‌ها نیز اغلب به روش دستی و سنتی بود.
- شهرهای اصفهان، همدان، یزد، کرمان و تبریز از دیرباز مراکز اصلی تولید سنگ بودند.
- مرمریت، تراورتن، و گرانیت از معادن محلی استخراج شده و در ساختمان‌های تاریخی مانند مساجد، پل‌ها و کاروانسراها به‌کار گرفته می‌شدند.
دوران صنعتی شدن (بعد از ۱۳۴۰ شمسی)
با ورود ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های جدید در دهه ۱۳۴۰، صنعت سنگ ایران تحول یافت.
- استفاده از ماشین‌های برش سنگ، قله‌بُر، و ساب‌زنی آغاز شد.
- شهرک‌های صنعتی تولید سنگ مانند محمودآباد و رضوانشهر در استان اصفهان شکل گرفتند.
- صادرات سنگ‌های تزئینی به کشورهای همسایه مانند عراق و کویت آغاز شد.
دوران پس از انقلاب و رشد صنعت (۱۳۵۷ تا کنون)
بعد از انقلاب اسلامی، تولید سنگ در ایران گسترش یافت و سرمایه‌گذاری در معادن و فرآوری افزایش پیدا کرد.
- دهه ۱۳۷۰: توسعه معادن و بهبود تکنولوژی‌های فرآوری سنگ.
- دهه ۱۳۸۰: رشد صادرات سنگ به کشورهای اروپایی، چین، و کشورهای حوزه خلیج فارس.
- دهه ۱۳۹۰: افزایش تولید سنگ‌های تراورتن، مرمریت، چینی، و گرانیت.
- امروزه: ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سنگ‌های ساختمانی در جهان است و در میان ۵ کشور برتر تولیدکننده سنگ قرار دارد.
وضعیت فعلی صنعت سنگ در ایران
امروزه ایران دارای بیش از ۲۰۰۰ معدن سنگ فعال و حدود ۶۰۰۰ کارخانه فرآوری سنگ است که انواع سنگ‌های ساختمانی را تولید و صادر می‌کنند.
مهم‌ترین سنگ‌های تولیدی ایران
- تراورتن: معادن محلات، آذرشهر، تکاب
- مرمریت: معادن دهبید، چاه‌گز، هرسین
- چینی (کریستال): معادن الیگودرز، نی‌ریز، سیرجان
- گرانیت: معادن نطنز، زاهدان، همدان
مهم‌ترین شهرهای تولیدکننده سنگ
- اصفهان (نجف‌آباد، رضوانشهر، محمودآباد) – قطب فرآوری سنگ ایران
- تهران، یزد، لرستان، فارس، همدان، آذربایجان شرقی – دارای معادن سنگ مهم
جایگاه ایران در بازار جهانی سنگ
- ایران با دارا بودن حدود ۵ میلیارد تن ذخایر سنگ ساختمانی، چهارمین کشور دارای ذخایر سنگ در جهان است.
- صادرات سنگ ایران به چین، ایتالیا، هند، ترکیه و کشورهای عربی انجام می‌شود.
- با وجود ظرفیت‌های بالا، مشکلاتی مانند خام‌فروشی، نبود فناوری‌های مدرن و تحریم‌ها باعث کاهش بهره‌وری صنعت شده است.
چشم‌انداز آینده
- افزایش تولید و استفاده از تکنولوژی‌های جدید در فرآوری سنگ
- کاهش خام‌فروشی و افزایش صادرات محصولات فرآوری‌شده
- سرمایه‌گذاری در معادن جدید و بهبود کیفیت استخراج و برش
با وجود چالش‌ها، ایران پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های جهانی صنعت سنگ را دارد.
